वाईल्ड लाईफ फोटोग्राफी

जंगल अनुभवणं हा एक वेगळाच अनुभव! अगदी आवर्जुन एकदा तरी घ्यावाच असा. आणि एकदा तो अनुभव घेतला की जंगल आपल्याला पुन्हा पुन्हा आकर्षित करत रहातच :)
अन मग आपल्या हातातला कॅमेराही चटावतो  ;)
पण वाईल्ड लाईफ फोटोग्राफी एक स्किलफुल जॉब आहे.
प्रथमत: वाईल्ड लाईफ अनुभवा. जंगल, तिथला अनुभव, प्राणी, त्यांचे जीवन, निसर्ग या सगळ्याला आधी अनुभवा. आपल्या डोळ्यांनी ते सगळं नीट बघा. प्राणी, त्यांचे जीवन, त्यांच्या प्रवृत्ती या माहिती करून घ्या. अन मगच कॅमेराकडे वळा. आधी अनुभव, मग त्यांचे चित्रिकरण! खरं तर हा नियम सगळ्याच फोटोग्राफीसाठी. पण वाईल्ड लाईफ साठी जास्त गरजेचा.
एकतर आपण जंगलात ज्या जिप्स/ वाहनांतून जातो ती खुप स्थिर नसतात. तसेच जंगलाचे रस्तेही फार गुलगुळीत नसतात. उंच सखल जंगल, जमिन, प्राण्यांचा माग काढताना वाहनांची होणारी पळापळ, ब्रेक्स, स्पिड अगदी गर्दीही, हे सगळं तुमचं फोटोग्राफी स्किल पाहणारं.
शिवाय जंगलातले प्राणी तुमच्यासाठी पोज देऊन कधीच उभे रहात नाहीत. उलट तुमची जरा चाहुल लागली की ते क्षणात नाहिसे होणारे.
जंगलातला उजेड हा एक असाच शत्रू. उन्हामधे सहसा प्राणी येतच नाहीत. शिवाय जंगलातील मोठ्या झाडांची सावली. त्यामुळे तुम्हाला हवा तसा उजेड फार क्वचित जंगलात मिळतो.  त्याचमुळे तुमच्याकडे थोडा चांगला कॅमेरा हवा, आय एस ओ, अपार्चर, शटर स्पिड या सगल्याची सवय हवी.
आणि सगळ्यात महत्वाचे, तुमचे नशीब हवे  ;) जंगलात प्राणी दिसणं, ते तुमच्या कॅमेराच्या रेंजमधे असणं, फोटो काढता येईल इतपत वाहन स्थिर असणं, नेमका क्षण तुम्हाला पकडता येणं, हे सगळं जमून यायचं तर नशीब दांडगंच हवं न  ;)
तर अशा रितीने तुम्ही सगळं पार पाडलत आणि फोटो काढलेत. तर ते काढताना काय काय केलं तर फोटो छान येतील याचा आता विचार करुत.
वाईल्ड लाईफ फोटोग्राफी मधे सर्वात प्रथम लक्षात ठेवायचं ते म्हणजे भान! सजगता! कधी , कोणत्या क्षणी आपल्याला काय पहायला मिळेल याची काहीही खात्री नसते. एका क्षणी समोर काही नसतं अन दुसऱ्या क्षणी जंगलचा राजा जाळीतून तुमच्या समोर उभा रहातो, किंवा अचानक झाडाजवळ अस्वल आपल्या मागच्या पायावर उभं राहून, मी इथे आहे हे सांगतं, तर कधी अचानक समोरच्या झाडामागून एकादे हरिण पळत तुमच्या वाहना समोर येऊन कच्चकन थांबतं. हे क्षण टिपता आले पाहिजेत. आधी डोळ्यांनी, मग मनानी आणि शेवटी कॅमेराने.
लक्षात ठेवा तुमचे कान, डोळे, मन सगळं सजग असलं पाहिजे. शक्य झालं तर जंगलातले प्राण्यांचे कॉल्स ( ओरडून एकमेकांना सावध करणं) समजून घ्यायला शिका. जंगलाचा फिल समजून घ्या. जंगलातली हवा, आवाज, वास हेही आपल्याला सांगत असतात, दाखवत असतात. ते पहा, एेका.  आपले गाईड्स, वाहन चालक तिथले रहिवासी असतात, त्यांचा अनुभव मोठा असतो. त्यांचे एेका, विश्वास टाका त्यांच्यावर. आणि पेशन्स! पेशन्स ठेवा. शक्य आहे तासभर तुम्ही एका ठिकाणी थांबाल, काहीही हाती येणारही नाही. पण जंगल अनुभवा. आवाज, वास, वाहणारी हवा हे सगळं समजून घ्या. शक्य आहे एखादा अविस्मरणीय क्षण तुम्हाला मिळेलही!
तर फोटो काढताना जंगल, तिथला निसर्ग, झाडं, डोंगर, जमिन यांचाही विचार करा. जंगलातल्या प्राण्यांचे फोटो तर तुम्ही काढालच. ते काढताना सतत फक्त क्लोज अप नकोत. त्या प्राण्याची नैसर्गिक राहण्याची जागा, नॅचरल हॅबिटाट ही तुमच्यी फोटोतून दिसू द्यात.
शक्य झालं तर प्राण्याच्या आय लेव्हल वर जाऊन फोटो काढा. त्यासाठी झून लेन्सचा उपयोग करा. गाडीतून खाली उतरु नका. ते पूर्णपणे निषिद्ध आहे. नियम पाळा. जंगलाचा कायदा तोडू नका.
शक्यतो संपूर्ण प्राणी कॅमेरा फ्रेम मधे येईल असे पहा. अगदीच शक्य नसेल तर किमान त्याचे महत्वाचे फिचर्स येतील असे पहा.
प्राण्यांचे नाक, तोंड
सहसा पुढे असते. नाक, तोंड अन डोळे यात बऱ्यापैकी अंतर असते हे लक्षात ठेवा. फोकस करताना प्राण्याचे जनरल तोंड नाही तर डोळे हे फोकसिंगसाठी निवडा.
हरणांची शिंग, मोराचा पिसारा, अस्वलाची फर, वाघाचे मसल्स, ही वैशिष्ट्ये फोटोत पकडण्याची प्रयत्न करा.
धडाधड क्लिक करण्या एेवजी विचार करून, फ्रेम नीट ठरवून क्लिक करा.
आणि एखादा चकित करणारा अनुभव समोर असेल तर हे सगळे नियम बाजुला करूनही क्लिक करा .
शेवटी फोटोग्राफी कशासाठी? तर आपण अनुभवलेलं पुन्हा फोटोंतून अनुभवण्यासाठी. तेव्हा आधी अनुभवा. अन मग क्लिक करा :)

ब्लॅक अँड व्हाईट

ब्लॅक अँड व्हाईट फोटोग्राफी हा एक वेगळाच विषय! जिथे उजेड, सावलीचे खेळ आहेत, जिथे टेक्श्चरची मजा आहे, जिथे डेफ्थची गंमत आहे, अशा ठिकाणी ब्लॅक अँड व्हाईट फोटो काढले जातात. खरं तर आता डिजिटल विश्वात कलर्ड फोटोच ब्लॅक अँड व्हाईट मधे रुपांतरित करतात. पण काढत असताना हा मला ब्लॅक अँड व्हाईट मधे रुपांतरित करायचाय हा विचार असेल तर तो फोटो जास्त विचारपूर्वक काढला जातो.

निसर्गातील कॉंट्रास्ट पकडताना, एखाद्या व्यक्ती, वस्तु मधले फिचर्स हायलाईट करण्यासाठी ब्लॅक अँड व्हाईट फोटो खुप उपयोगी पडू शकतो. 

पोर्ट्रेट/ व्यक्तीचित्रण

जेव्हा एखाद्या व्यक्तीचा फोटो आपण काढणार असतो तेव्हा त्या फोटोतून ती "व्यक्ती" प्रतित व्हायला हवी. आता तुम्ही म्हणाल यात काय म्हणायचय? ज्याचा फोटो काढलाय तोच दिसणार की फोटोत  ;)
पण तसंं नाही, ती व्यक्ती कशी आहे, तिचे वेगळेपण, तिचाा स्वभाव, तिचे वागणे म्हणजेच एकूम त्या व्यक्तीचे व्यक्तित्व ( व्यक्तिमत्व) दाखवता आले पाहिजे.
शिवाय बाकीचे टेक्निक आहेच. बघु काय काय करता येईल
१. पहिला महत्वाचा मुद्दा अॅज युज्वल लाईट/ उजेड. व्यक्तीच्या चेहऱ्यावर उजेड पडलेला हवा. पण हा उजेड भगभगीत नको तर सॉफ्ट हवा. म्हणजे एकदम उन्हातला फोटो नको पण चेहरा प्रकाशित हवा.

२. बॅकग्राऊंड शक्यतो प्लेन हवी, किमान इंप्रेसिव्ह नको. फोटोमधे चेहरा महत्वाचा हवा. आजुबाजूकडे लक्ष जाता कामा नये. पाहणाऱ्याचा फोकस चेहऱ्यावरच राहिल असे हवे. 

उदाहरणार्थ या फोटोत मागच्या फ्लेक्सवरचा चेहराही लक्ष वेधून घेतोय. 

 पण या फोटोत मात्र मागची व्यक्ती ब्लर झाल्यामुळे मूळ व्यक्तीवरच फोकस रहातोय.

३. एकदम समोरून सरळ फोटो काढला तर तो फ्लॅट दिसू शकतो. त्यामुळे शक्य तो चेहरा थोडा, किमान 10% तिरका असू दे. त्यामुळे चेहऱ्याची त्रिमिती पकडता येते. 

हा फोटो एकदम समोरून आहे, त्यामुळे बाळाच्या चेहऱ्यातला गोलवा, गोबरेपणा पकडता आलेला नाही. 

यात मात्र बाळाचे गोबरे गाल, अपरं नाक, डोळ्यांचा फुगीरपणा नेमका पकडला गेला आहे. पटकन गालगुच्चा घ्यावा वाटतोय. शिवाय ओठातला बुडबुडाही त्रिमितीची मजा आणतोय.

४. कोणत्या लेव्हलवरून तुम्ही फोटो काढताय हेही महत्वाचे ठरते. तुम्ही ज्याचा फोटो काढताय ती व्यक्ती तुम्हाला कशी दाखवायची आहे हे अँगलमधून प्रतित होते. 

तुम्ही अन व्यक्ती एका लेव्हलला आहात हे दाखवायचे असेल तर आय लेव्हल अँगल हवा. व्यक्ती लार्जर दॅन लाईफ / खुप मोठी/ आदरणीय दाखवायची असेल तर तुम्ही आय लेव्हलच्या खाली कॅमेरा ठेवा. जर व्यक्तीचे लहानपण/ छोटेपण/खुजेपण दाखवायचे असेल  तुम्ही कॅमेरा वरतून लावा. जर तुम्हाला दाखवायचय ते आणि हा अँगल गडबड झाली तर वेगळा मेसेज जाऊ शकतो. 

५. व्यक्तीचित्रण करताना फोकस डोळ्यांवर हवा. नाकावर नको. नाक पुढे असल्याने, मध्यात असल्याने फोकस चुकू शकतो.

६. जर विशिष्ट पोज घेऊन फोटो काढणार असाल तर त्या व्यक्तीचे हाय पॉईंट्स लक्षात घ्या. कोणत्या बाजुने चेहरा जास्त चांगला दिसतो ते ठरवा अन त्यानुरुप रचना करा.

जर नॅचरल फोटो काढणार असाल तर व्यक्तीला आधी गप्पा मारून मोकळे करा. कॉंशसनेस घालवा. असे फोटो जास्त छान येतात. 

अनोळखी व्यक्ती असेल तर तिला आधी थोडे जाणून घ्या. 

७. रुल ऑफ थर्ड ( गोल्डन पॉईंट वगैरे), डेफ्थ ऑफ फिल्ड, स्पेस टू व्हिजन हेही लक्षात असू दे. 

८. सर्वात महत्वाचे, आधी ती व्यक्ती जाणून घ्या. किंवा ज्या कारणासाठी फोटो काढताय ते नीट मनात नक्की करा. म्हणजे फोटोमधे ती व्यक्ती, त्या व्यक्तीचे ते विशिष्ट  भाव येत आहेत का हे तुम्ही तपासू शकाल.